Nasze dawne zielonogórskie cmentarze

SPACEROWNIK ZIELONOGÓRSKI ODC. 94
- Czyżniewski, a jak kiedyś już zejdę z tego świata wykończona przez twoje niemycie patelni, o czym wiedzą wszyscy w tym mieście, to postawisz mi ładny pomnik. Z odpowiednim napisem – moja żona na chwilę zrobiła się markotna.

Dobrze. Skorzystajmy z autentycznego wzorca:

„Maria Orzyna Kretschmer z domu Schuberth

Niezapomniana pamiątka przy miejscu spoczynku doczesnych członków świętej pamięci wielce szlachetnej, wielce szanownej i obdarzonej cnotami pani Marii Rozyny Kretschmer urodzonej Schuberth. Jej osobiste narodziny miały miejsce 30 kwietnia 1690 roku. Następnie wyszła za mąż 4 lutego 1717 roku za wielce szlachetnego i wielce znanego pana Ignacego Józefa Kretschmera, wybranego i mianowanego poborcę podatkowego cesarskiego i królewskiego miasta Zielona Góra.

Córka, którą spłodziła, była błogosławionym fantem tej miłości. Jednak po tym jak ona przeżyła w zgodnym małżeństwie rok, trzy tygodnie i trzy dni, zasnęła ona 28 lutego 1718 roku snem wiecznym po 6 tygodniach ciężkiej obłożnej choroby i zakończyła w błogosławieństwie swoje życie w wieku 27 lat, 10 miesięcy.

(…) Tą kim byłam przedtem, teraz już nie jestem.”

- Czyżniewski. Sama nie wiem. Chyba bym jednak nie chciała takiego upamiętnienia – moja żona nie mogła się zdecydować.
Ten cytat pochodzi z płyty nagrobnej umieszczonej na ścianie konkatedry pw. św. Jadwigi. Pozostała z czasów kiedy był tu niewielki cmentarz. Teraz jest tu skwer i chodnik.

- To jest płyta, która umieszczona była na grobie i dopiero po likwidacji cmentarza umieszczono ją na ścianie kościoła – uważa Adam Górski epigrafik z Uniwersytetu Zielonogórskiego, który przetłumaczył napis.

Do początku XIX wieku został zlikwidowany inny cmentarz Św. Trójcy na dzisiejszym pl. Słowiańskim. Wtedy rozpoczęto rozbudowę największego przedwojennego zielonogórskiego cmentarza przy ul. Wazów - dziś Park Tysiąclecia. Poświęcono go 1 lipca 1628 r. Początkowo był to niewielki cmentarz usytuowany w rejonie budynku dawnego LOK-u przy pl. Piłsudskiego. W 1816 r.  miasto dokupiło ziemię i przystąpiło do jego powiększania. W 1851 r, nekropolia została ponownie poszerzona i wybudowano na niej pompę.

Składała się z dwóch części. Na terenie od strony budynku LOK-u grzebano katolików a w okolicach szpitala przy ul. Wazów chowano protestantów.

Na początku XX wieku reprezentacyjną część cmentarza zaprojektował architekt z Dusseldorfu - Nerhe. On był też twórcą projektu krematorium i kolumbarium początkowo mogącym pomieścić 550 urn. Później powiększono je dwukrotnie. Krematorium (budynek stoi do dzisiaj) uruchomiono w 1924 r. Został zlikwidowany i zamieniony w parku w 1966 r.

- Najbardziej mi żal pięknych nagrobków polskich rzemieślników, postawionych pod koniec XIX wieku – opowiadał nieżyjący już pionier Remigiusz Jankowski. – Przechodziłem koło nich gdy szedłem na grób mojego wujka Mieczysława Hunderta.  To był wspaniały człowiek, nauczył mnie grać w szachy. Do Zielonej Góry przyjechał w 1945 r.

M. Hundert zmarł w 1954 r. i pochowano go na cmentarzu Zielonego Krzyża. Spoczął na górce. Wtedy nie było jeszcze pl. Piłsudskiego a cmentarz oddzielał dzisiejszy Urząd Marszałkowski od ul. Chrobrego.
- Zwłoki wujka ekshumowano zimą 1964 r. i przeniesiono na cmentarz przy ul. Wrocławskiej – wspominał R. Jankowski. – Górkę częściowo zniwelowano i dziś w jej miejscu stoi przystanek MZK i pamiątkowa tablica.
W tym czasie na cmentarzu pojawiły się spychacze i koparki. Na ul. Wrocławską przeniesiono zmarłych po wojnie a stary cmentarz zrównano z ziemią.

Tomasz Czyżniewski

Dawne zielonogórskie cmentarze

* Przy pl. Matejki

Pierwszy zielonogórski cmentarz znajdował się prawdopodobnie przy nieistniejącym już dziś kościele św. Jana w okolicach pl. Matejki. W 1618 r. wymieniany jest jako własność kościelna.

* Pierwszy cmentarz Św. Trójcy

Do początku XIX wieku największy zielonogórski cmentarz znajdował się na dzisiejszym pl. Słowiańskim. Powstał w 1588 r. 30 sierpnia 1809 r., został zlicytowany za cenę 314 rtl. na rzecz kasy katolickiej i został zburzony. Wcześnie, bo w listopadzie 1803 r. zapadła decyzja o likwidacji całego cmentarza. Podstawowym argumentem było zbyt bliskie położenie domów mieszkalnych. Od 8 stycznia 1815 r. zaprzestano tu grzebania zmarłych.

* Drugi cmentarz Św. Trójcy

W 1816 r. umarł piekarz Schiemer, który zapisał w testamencie szkole dla ubogich teren z przeznaczeniem na cmentarz. Miejsce nazwano „Cmentarz św. Trójcy”. Pierwszego zmarłego pochowano tam 30 kwietnia 1817 r. To na nim grzebano rodzinę zielonogórskich przemysłowców Försterów. Dziś jest tu niewielki park przy rondzie PCK. Cmentarz zlikwidowano na przełomie lat 60. i 70.

* Cmentarz żydowski

Żydom przez wieki ograniczano prawo do kupowania ziemi w mieście. Dopiero specjalny edykt króla Prus z 1812 r. zniósł ten zakaz. Gmina żydowska natychmiast kupuje plac pod cmentarz wyznaniowy. Przeznaczono na ten cel pastwisko przy dzisiejszej ul. Chmielnej. 8 lipca 1814 r. pochowano tu pierwszego nieboszczyka o nazwisku Wolf.

* Cmentarz żołnierzy radzieckich

Znajdował się w miejscu zajmowanym dzisiaj przez fontannę na pl. Bohaterów. Żołnierzy zaczęto tutaj chować tuż po zdobyciu miasta przez wojska sowieckie w lutym 1945. Pochowano tutaj 196 żołnierzy. W 1953 r. groby ekshumowano i przeniesiono do Żagania.